Το Στρατηγικό Σχέδιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, σύμφωνα και με τα οριζόμενα στον σχετικό κανονισμό (ΕΕ) 2021/2115, αναπτύσσεται στο πλαίσιο των 9 ειδικών στόχων που περιγράφονται στο άρθρο 6 αυτού. Η πολιτική της τοπικής ανάπτυξης με την πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων αποτελεί ένα βασικό εργαλείο για την επίτευξη των στόχων όπως αυτοί περιγράφονται στην ανάλυση αναγκών που αφορούν στον ειδικό στόχο 8: Προώθηση της απασχόλησης, της κοινωνικής ένταξης και της τοπικής ανάπτυξης στις αγροτικές περιοχές συμπεριλαμβανομένης της βιοοικονομίας και της βιώσιμης δασοκομίας.
Η υστέρηση της ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών αποτελεί κοινό γνώρισμα στο σύνολο της Ε.Ε. με διαφορετικό βαθμό έντασης των διαφορών του επιπέδου ανάπτυξης μεταξύ αστικών περιοχών και αγροτικών περιοχών. Για αρκετές αγροτικές περιοχές της Ε.Ε. η υστέρηση στους ρυθμούς ανάπτυξης συνοδεύεται από δημογραφική γήρανση που επιτείνεται από την διαρροή των νέων προς τις αστικές περιοχές λόγω απουσίας ευκαιριών απασχόλησης, φτώχειας, δυσκολία πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης κλπ.
Η εικόνα των αγροτικών περιοχών αποτυπώνεται εύλογα στις σχετικές συστάσεις της Επιτροπής προς τα Κράτη Μέλη για το περιεχόμενο των Στρατηγικών Σχεδίων.
Η εξέταση πολλών και διακριτών παραμέτρων (διάρθρωση της οικονομίας, απασχόληση, ανεργία, δημογραφική σύνθεση, επίπεδο εκπαίδευσης, φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός, πρόσβασιμότητα, ανάπτυξη ευρυζωνικών δικτύων, χρήση διαδικτύου, θέματα διακυβέρνησης) οδήγησε στον προσδιορισμό πληθώρας αναγκών (22 ανάγκες που είναι και ο μεγαλύτερος αριθμός αναγκών σε επίπεδο Ειδικού Στόχου) που ετέθησαν προς ιεράρχηση στη διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης στο πλαίσιο σύνταξης του ΣΣ ΚΑΠ.
Οι είκοσι δύο ανάγκες έχουν ομαδοποιηθεί σε έξι ομάδες με τον αριθμό αναγκών που συνθέτει κάθε ομάδα να διαφέρει σημαντικά κυμαινόμενη από οκτώ έως μία. Η πολιτική της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων παρέχει αποδεδειγμένα λύσεις στην κάλυψη των περισσοτέρων αναγκών με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο και συμβάλει με ουσιαστικό τρόπο στην επίτευξη των στόχων του ΣΣ της ΚΑΠ.
Ομάδα αναγκών 8.5: Προώθηση βιοοικονομίας και κυκλικής οικονομίας στις αγροτικές περιοχές
Όπως αναδείχθηκε και εμπεριστατωμένα μέσω της ανάλυσης SWOT του ΕΣ8, υπάρχουν σημαντικές ευκαιρίες στην Ελλάδα για την ανάπτυξη μιας πλούσιας και επικερδούς οικονομικής δραστηριότητας, στη βάση της αξιοποίησης εναλλακτικών ανανεώσιμων πόρων μέσω της κυκλικής βιοοικονομίας. Τα τοπικά προγράμματα LEADER αλλά και η νέα πρωτοβουλία των Smart Villages μπορεί να συμβάλει θετικά και να παράσχει λύσεις για την επίτευξη μέρους των στόχων της εν λόγω ομάδας αναγκών.
Ομάδα αναγκών 8.6: Αντιμετώπιση της φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού
Τα υψηλότερα ποσοστά φτώχειας των αγροτικών περιοχών, τα υψηλά ποσοστά ανεργίας νέων και γυναικών, η σχολική διαρροή (ιδιαίτερα ομάδων με συγκεκριμένα πολιτισμικά χαρακτηριστικά), το σημαντικό ποσοστό νέων εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης, κατάρτισης, η μη ενσωμάτωση των αλλοδαπών εργαζόμενων (ιδιαίτερα των γεννηθέντων εκτός Ευρώπης) που απασχολούνται συνήθως με «άτυπες εργασιακές σχέσεις», συνθέτουν το πλέγμα των ζητημάτων κοινωνικής ενσωμάτωσης στις αγροτικές περιοχές.
Μέχρι σήμερα στο πλαίσιο του ΠΑΑ 2014-2020 η έκτη προτεραιότητα για την Αγροτική Ανάπτυξη Π6: «Προώθηση της κοινωνικής ένταξης, της μείωσης της φτώχειας και της οικονομικής ανάπτυξης στις αγροτικές περιοχές» που είναι σχεδόν ομοειδής ως προς την στόχευση με τον όγδοο ειδικό στόχο εξυπηρετήθηκε μέσω της προσέγγισης LEADER, με έμφαση να δίνεται στην ενίσχυση ιδιωτικών επενδύσεων για την διαφοροποίηση της παραγωγικής βάσης των αγροτικών περιοχών και την δημιουργία/διατήρηση θέσεων απασχόλησης. Στις τοπικές στρατηγικές δεν περιλαμβανόταν ως προτεραιότητες θέματα που σχετίζονται με την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού. Πλέον αποτελεί επιτακτική ανάγκη η μετάβαση μέσω των Τοπικών Στρατηγικών σε ένα μίγμα πολιτικής που θα περιλαμβάνει παρεμβάσεις που σχετίζονται με την παροχή κατάρτισης, δράσεις κοινωνικής ενσωμάτωσης, στοχευμένες δράσεις για ευάλωτες ομάδες.
Η παράμετρος αυτή αποτυπώνεται και σε σειρά αναγκών που δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν από το Στρατηγικό Σχέδιο λόγω της φύσης των απαιτούμενων ενεργειών που στην πλειονότητά τους είναι κανονιστικού χαρακτήρα και σχετίζονται κυρίως με την ανάγκη ενσωμάτωσης των νέων προτεραιοτήτων της ΚΓΠ στα τοπικά προγράμματα, συμπεριλαμβανομένης και της «διακυβέρνησης» που αποτελεί ιδιαίτερο γνώρισμα της προσέγγισης LEADER.
Ομάδα αναγκών 8.1: Ενίσχυση και διαφοροποίηση της οικονομίας των αγροτικών περιοχών
Τα βασικά διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της οικονομίας των αγροτικών περιοχών είναι το έλλειμα παραγωγικότητας, η πολύ μεγάλη συμμετοχή του πρωτογενή τομέα σε όρους απασχόλησης και ακαθάριστης αξίας παραγωγής, η απουσία κλάδων υψηλής προστιθέμενης αξίας, η μείωση των επενδύσεων, η σημαντική ανάπτυξη του τουρισμού σαν κυρίαρχη οικονομική δραστηριότητα σε κάποιες αγροτικές περιοχές, η απίσχναση της μεταποίησης, το χαμηλό δυναμικό για την ανάπτυξη καινοτομίας.
Η δεκαετής οικονομική κρίση οδήγησε σε πολύ σημαντική υποχώρηση των επενδύσεων σε όλη την χώρα ενώ η επιτευχθείσα ισχνή οικονομική ανάπτυξη που σημειώθηκε τα δύο τελευταία χρόνια διακόπηκε με την εκδήλωση της πανδημίας και τις συνεπαγόμενες οικονομικές επιπτώσεις. Η διαφοροποίηση της οικονομίας των αγροτικών περιοχών θα είναι μια μακρόχρονη διαδικασία που θα εξαρτηθεί από πληθώρα παραγόντων. Οι τοπικές στρατηγικές ανάπτυξης αποτελούν το βασικό εργαλείο της ΚΑΠ για την επίτευξη της στοχευμένης διαφοροποίησης της οικονομίας μέσο της προώθησης της πολυλειτουργικότητας των αγροτικών νοικοκυριών.
Ομάδα αναγκών 8.3: Βελτίωση του επιπέδου των υποδομών και υπηρεσιών στις αγροτικές περιοχές
Η διαφορά του επιπέδου πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες αλλά και των βασικών υποδομών μεταξύ των κατοίκων των αστικών και αγροτικών περιοχών που μπορεί να «κωδικοποιηθεί» ως ευημερία και ποιότητα ζωής, αποτελεί μια από τις αιτίες για την πληθυσμιακή αποδυνάμωση των αγροτικών περιοχών, με το πρόβλημα να καθίσταται εντονότερο για τους κατοίκους των αραιοκατοικημένων, απομακρυσμένων και ορεινών περιοχών. Οι ελλείψεις σε υποδομές λειτουργούν αρνητικά αποτελώντας σοβαρό αντικίνητρο και για την προσέλκυση επιχειρήσεων με αποτέλεσμα να επιτείνεται το πρόβλημα της μη δημιουργίας θέσεων εργασίας. Η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας αλλά και η βελτίωση του επιπέδου παροχής βασικών υπηρεσιών μπορεί να αντιστρέψει το κλίμα αυτό και να κάνει τις αγροτικές περιοχές πιο ελκυστικές. Ειδικότερα η εφαρμογή των τοπικών στρατηγικών καθώς και η εφαρμογή πολιτικών Smart Village μπορεί να αποτελέσει το ευρύτερο πλαίσιο για την κάλυψη των συγκεκριμένων αναγκών.
Ομάδα αναγκών 8.2: Συγκράτηση και προσέλκυση πληθυσμού στις αγροτικές περιοχές
Στις αγροτικές περιοχές αναδεικνύονται προβλήματα και ανάγκες που προκύπτουν λόγω της μειωμένης προσβασιμότητας αλλά και της παρατηρούμενης υστέρησης τους σε σχέση με τις αστικές περιοχές σε ότι αφορά την συνδεσιμότητα. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό δείκτη DESI, η Ελλάδα από πλευράς συνδεσιμότητας συνεχίζει να εμφανίζει επιδόσεις χαμηλότερες του μέσου όρου της Ε.Ε., παρότι η χώρα συνεχίζει να σημειώνει πρόοδο. Η υστέρηση στην αξιοποίηση των ΤΠΕ οφείλεται τόσο στην απουσία ευρυζωνικών υποδομών αλλά και στον ψηφιακό αναλφαβητισμό (λόγω της δημογραφικής σύνθεσης του πληθυσμού). Η υψηλή προτεραιότητα που δίνεται σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο Ε.Ε. για την προώθηση της ψηφιακής μετάβασης αλλά και η προώθηση των στρατηγικών των Smart Villages μέσω της νέας ΚΑΠ αποτελούν σημαντικές ευκαιρίες για τον τομέα.
Ομάδα αναγκών 8.4: Βελτίωση και αναβάθμιση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού
Στις αγροτικές περιοχές αναδεικνύονται προβλήματα και ανάγκες που προκύπτουν λόγω της μειωμένης προσβασιμότητας του τοπικού πληθυσμού σε βασικές υπηρεσίες. Η στοχευμένη εκπαίδευση και κατάρτιση των κατοίκων των αγροτικών περιοχών θα συμβάλει με θετικό τρόπο στην επίλυση του προβλήματος αυτού μέσω της ευρύτερης χρήσης των διαδικτυακών εργαλείων που είναι διαθέσιμα.
